هـ . کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی(ره)

هـ . كاپيتولاسيون و تبعيد امامخميني(ره)

در مهرماه 1343 قانوني از مجلس شوراي ملي گذشت كه براساس آن بهنظاميان امريكايي مأمور در ايران و وابستگانشان مصونيت سياسي اعطا ميشد و كليه مستشاران امريكايي در ارتش، از حيطه

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. صحيفه نور ، ج 1، ص 101 ـ 98.

2. مصطفي ملكوتيان، بررسي مقايسهاي چرايي و چگونگي وقوع انقلابهاي فرانسه، روسيه و ايران، پاياننامه دكتراي علوم سياسي، ص 183.

[84]

قانون ايران بركنار ميشدند. بهطوري كه اگر آنان مرتكب جرم و جنايتي در ايران ميگرديدند در دادگاههاي ايران جوابگو نبودند. (1) وزارت دفاع امريكا مدتها بود كه ايران را براي بستن چنين قراردادي تحت فشار گذاشته بود.

امامخميني كه از حضور مستشاران نظامي و امنيتي امريكايي در ايران آگاهي داشت و از تصويب كاپيتولاسيون (2) نيز اطلاع يافته بود تصميم گرفت تا اين توطئه بزرگ و ننگين را افشا كند. از اين رو درحاليكه رژيم ميكوشيد تا با برگزاري تبليغاتي پر زرق و برق جشن چهارم آبان 1343 هـ . ش ـ مصادف با چهل و پنجمين سالروز تولد شاه ـ اين مسأله را بهدست فراموشي سپارد، امامخميني(ره) سخنراني خود را در همان روز ايراد و در همهجا منتشر نمود.

امام در 4 آبان 1343 هـ .ش در ساعت 30/8 صبح درحاليكه ناراحت و برافروخته بهنظر ميرسيد، سخنراني تاريخي خود را در جمع هزاران نفر از مردم ايراد نمود. ايشان سخنان خود را پس از نام خدا با آيه استرجاع ـ انا للّه و انّا اليه راجعون ـ شروع كرده اظهار داشت:

رژيم ايران، استقلال كشور را فروخت و در عمل دستنشاندگي خود را بهامريكا اعلام داشت، چنين روزي عزاي ملت ايران است و جا دارد مردم بر سردر منازل و مغازههاي خود پرچم سياه بياويزند.

وي دولت و مجلسيان ايران را نوكران امريكا ناميد و قدرتهاي شرق و غرب را بهشدت محكوم كرد.

اگر كسي سگ امريكايي را با اتومبيل زير بگيرد بازخواستش ميكنند، حتي اگر شاه ايران باشد. اما چنانچه يك آشپز امريكايي شاه ايران را زير بگيرد، بزرگترين مقام را زير بگيرد كسي حق اعتراض ندارد. (3)

در متن همين سخنراني جمله مشهور امريكا از انگليس بدتر، انگليس از امريكا بدتر، شوروي از هردو بدتر، همه از هم بدتر، همه از هم پليدتر، لكن امروز سروكار ما با امريكاست ادا شد.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. سابقه كاپيتولاسيون در ايران بهشكست ايران از روسيه و تحميل پيمان تركمانچاي برميگردد. پس از انقلاب 1917 م. روسيه و در پيمان دوستي ايران و شوروي (1921 م.) مفاد مربوط بهكاپيتولاسيون لغو گرديد.

2. كاپيتولاسيون (Capitulation) از كلمه capitulate و بهمعناي شرط گذاشتن و در لغت بهمعناي سازش و تسليم است و بر قراردادهايي اطلاق ميشود كه بهموجب آن اتباع يك دولت در قلمرو دولت ديگر مشمول قوانين كشور خود ميشوند و آن قوانين توسط كنسول آن دولت در محل اجرا ميشود. بههمينجهت آنرا در فارسي حق قضاوت كنسولي نيز گفتهاند. اين قراردادها اغلب ميان دولتهاي اروپايي با دولتهاي آسيايي و آفريقايي بسته ميشد، زيرا اروپاييان دادگاهها و مؤسسات قضايي اين كشورها را قادر بهحمايت كافي از اتباع خود نميدانستند. (رك: داريوش آشوري، فرهنگ سياسي ، ج 3، ص 134) براي مطالعه محتوا و چگونگي تصويب و اجراي مصوبه كاپيتولاسيون در زمان محمدرضا شاه رك: مدني، پيشين ، ج 2، صص 108 ـ 99.

3. روحاني، پيشين ، ج 1، ص 726 ـ 716.

[85]

بهدنبال اين سخنراني، امامخميني اعلاميهاي نيز منتشر كرد و تصويب لايحه كاپيتولاسيون را افشا و محكوم نمود و آن را سند بردگي ملت ايران و اقرار رژيم بهمستعمره بودن ايران و ننگينترين و موهنترين تصويبنامه غلط دولتهاي بيحيثيت ناميد و نسبت بهسوء استفادههاي ناشي از آن هشدار داد. (1)

نُه روز پس از اين سخنراني، در نيمه شب 13 آبان، صدها كماندو منزل امام را در قم محاصره، ايشان را دستگير و شبانه بهتهران منتقل نمودند و با يك هواپيماي باري و به همراهدو مأمور امنيتي بهتركيه تبعيد كردند. روز بعد راديو و مطبوعات كشور خبر دستگيري و تبعيد امام را چنين گزارش كردند:

طبق اطلاع موثق و شواهد و دلايل كافي، چون رويه آقايخميني و تحريكات مشاراليه برعليه منافع ملت و امنيت و استقلال و تماميّت ارضي كشور تشخيص داده شد، لذا در تاريخ 13 آبان ماه 1343 از ايران تبعيد گرديد. (2)

مدتي بعد حاجآقا مصطفي نيز بههمان تبعيدگاه فرستاده شد. امام و فرزندش پس از گذشت يازده ماه، بهدليل اعتراض مجامع روحاني ايران و عراق، بهعراق تبعيد گرديد. امامخميني(ره) بهمدت 13 سال و تا 5 ماه پيش از پيروزي انقلاب اسلامي در آن كشور بهسربرد.

اندكي پس از اعطاي مصونيت بهامريكاييها، اين كشور مبلغ 200 ميليون دلار وام براي خريد تسليحات از امريكا در اختيار رژيم شاه گذارد. محافل سياسي ايران اين وام را پاداش امريكا بهشاه در قبال تصويب كاپيتولاسيون بهشمار آوردند.